بازی‌های فکری از جذاب‌ترین انواع سرگرمی‌ها و ورزشی برای مغز محسوب می‌شوند. شطرنج از استراتژیک‌ترین بازی‌های فکری است و افراد مبتدی تا پیشرفته را می‌تواند به چالش بکشد. اما آیا به نظرتان شطرنج می‌تواند سبب افزایش هوش شما شود؟ تا به حال به تأثیر بازی‌های فکری در عملکرد ذهن دقت کرده‌اید؟ اگر شیفته‌ی این بازی جذاب هستید تا پایان این مقاله با ما همراه باشید که 10 مزیت بزرگ بازی شطرنج را برای مغز شرح دهیم.
1. در عملکرد هر دو نیم‌کره مؤثر است
در یک مطالعه‌ی پژوهشی انجام‌شده در آلمان، محققان به شطرنج‌بازهای حرفه‌ای و همچنین به افراد مبتدی، موقعیت‌های مختلف مهره‌های شطرنج را نشان دادند و واکنش هر دو گروه را بررسی کردند. محققان انتظار داشتند که نیم‌کره‌ی چپ حرفه‌ای‌ها بسیار فعال باشد، اما تصور نمی‌کردند که نیم‌کره‌ی سمت راست نیز به تکاپو بیفتد.
نتایج این تحقیق جذاب مشخص کرد که هر دو گروه حرفه‌ای و تازه‌کار، زمان واکنش یکسانی نسبت به موقعیت مهره‌ها دارند. اما با این تفاوت که شطرنج‌بازهای حرفه‌ای از هر دو نیم‌کره‌ی مغز برای پاسخ سریع و صحیح استفاده می‌کنند. در حالی‌که واکنش افراد مبتدی این چنین نبود.
2. مهارت مطالعه را بهبود می‌بخشد
دکتر «استوارت مارگولیس» طی پژوهش انجام‌شده در سال ۱۹۹۱، مهارت مطالعه و خواندن ۵۳ دانش آموز ابتدایی شرکت‌کرده در جلسه‌های بازی شطرنج را بررسی کرد و آن‌ها را با سایر دانش‌آموزان در منطقه و سراسر کشور مقایسه کرد. از نتایج به‌دست آمده، دکتر مارگولیس متوجه افزایش این مهارت در دانش‌آموزانی شد که شطرنج را تجربه کرده بودند.
3. شطرنج از ابتلا به آلزایمر پیشگیری می‌کند
وقتی عضلات پا یا بازوی شما آسیب ببیند، بدون شک ورزش در بهبود آن و بازگشت سلامتی تأثیر چشمگیری خواهد داشت. از آنجایی که مغز ماهیتی شبیه به عضله دارد، برای سلامتی و بهبود آسیب‌ها، مانند عضلات بازو یا پا نیاز به ورزش دارد. در نتیجه بازی‌های فکری نقش تمرینات ورزشی را برای مغز ایفا می‌کنند و تأثیر فوق‌العاده‌ای در عملکرد آن خواهند داشت.
طبق مطالعه‌ای که مجله‌ی پزشکی «نیو انگلند» انجام داد، مشخص شد، افرادی بالای ۷۵ سالی که فعالیت‌های چالش برانگیز ذهنی همچون شطرنج انجام می‌دهند، کمتر از دیگر هم‌سن و سالان خود به زوال عقل مبتلا می‌شوند. در واقع روند زوال عقل شبیه به رفتار عضله‌ای است که در اثر بی‌تحرکی قدرت خود را از دست می‌دهد. نتیجه‌ی این مطالعه نشان داد که بافت مغز در اثر استفاده نشدن و روبه‌رو نشدن با چالش‌های ذهنی، قدرت و توانایی خود را از دست می‌دهد و دیگر مثل روز اول نخواهد بود. بنابراین شطرنج یک محافظ قدرتمند در برابر زوال عقل است. نتیجه‌ی این تحقیق خود دلیل محکمی برای یادگیری بازی شطرنج تا قبل از رسین به سن ۷۵ سالگی است.
4. شطرنج ضریب هوشی شما را افزایش می‌دهد
به نظرتان شطرنج هوش را افزایش می‌دهد یا تنها افراد با هوش قادر به موفقیت در این بازی فکری هستند؟ برای پاسخ به این سوال، تصوری همچون فلسفه‌ی مرغ و تخم‌مرغ وجود دارد. در واقع رابطه‌ای هوش و شطرنج پیچیدگی خود را دارد و بعضی معتقدند که افراد باهوش به سمت شطرنج گرایش پیدا می‌کنند و بعضی دیگر بر این باور هستند که بازی شطرنج سبب باهوش‌تر شدن می‌شود.
شاید هر دو نوع این ارتباط می‌تواند وجود داشته باشد. اما طبق مطالعه‌های انجام‌شده، افزایش ضریب هوشی توسط شطرنج ثابت شده است و جابه‌جایی شوالیه‌های شجاع صفحه‌ی شطرنج و دقت به استراتژی مبارزه، می‌تواند ضریب هوشی فرد را افزایش دهد. طبق پژوهش انجام‌شده در مورد مزایای آموزش شطرنج روی چهار هزار دانش‌آموز اهل ونزوئلا، نکات جالبی از تأثیر این بازی فکری روی ذهن مشخص شد. طبق این پژوهش، پس از ۴ ماه آموزش شطرنج، نمرات ضریب هوشی دختران و پسران دانش‌آموز افزایش پیدا کرد. علاوه بر مطالعه روی عملکرد این دانش‌آموزان، تحقیقات دیگری نیز این نتایج را تأیید کرده است.
5. باعث افزایش خلاقیت شما می‌شود
نیم‌کره‌ی راست مغز مسئول خلاقیت است، به همین دلیل تعجب‌آور نیست که فعال کردن سمت راست مغز به افزایش خلاقیت شما کمک کند. شطرنج یکی از ابزارهای بروز خلاقیت محسوب می‌شود.
بر اساس نتایج به‌دست آمده در تحقیق چهار ساله‌ای که «رابرت فرگوسن» روی دانش‌آموزان ۷ تا ۹ سال انجام داده است، مشخص شد، شطرنج‌بازها ذهن بازتر و خلاق‌تری دارند. طی این تحقیق دانش‌آموزان در گروه‌های مختلف، تقسیم شدند و در برنامه‌ی هفتگی هر کدام روزهایی مختص بازی شطرنج، فعالیت‌های کامپیوتری و… وجود داشت. هدف از دسته‌بندی دانش‌آموزان و اختصاص یک فعالیت به هر گروه، پیدا کردن فعالیتی بود که در رشد خلاقیت تأثیر بیشتری داشته باشد. در این قیاس، شطرنج سرآمد شد و اعضای این گروه در تمام معیارهای سنجش خلاقیت، نمره‌ی قابل قبول‌تری کسب کرد.
6. سبب تقویت حافظه می‌شود
کسانی که اهل بازی شطرنج هستند، به بهبود حافظه توسط شطرنج باور دارند و آن را لمس کرده‌اند. حرفه‌ای شدن در این نبرد ذهنی، نیاز به یادآوری عملکرد حریف و به خاطر داشتن فوت‌وفن‌هایی است که در گذشته سبب پیروزی شما شده است.
علاوه بر این، مطالعه‌ی انجام‌شده در سال ۱۹۸۵ گواهی برای اثبات این ویژگی از بازی شطرنج است. این تحقیق شامل بررسی نمرات و عملکرد دانش‌آموزانی بود که بازی شطرنج به‌طور منظم در برنامه‌ی هفتگی آن‌ها وجود داشت. در طی این مدت، نمره‌های دانش‌آموزان شطرنج‌باز به طور چشمگیری افزایش پیدا کرد و معلم‌ها حافظه‌ی قوی‌تر و مهارت‌های سازمانی بهتر را در عملکرد آن‌ها مشاهده کردند. حتی دانش‌آموزانی که پیش از این شطرنج بازی نمی‌کرند و تازه با این ورزش فکری آشنا شده بودند هم بعد از انجام این بازی، پیشرفت مشهودی در بهبود حافظه و مهارت‌های کلامی و رفتاری داشتند.
7. رشته‌های دندریت در ساختار نورون را افزایش می‌دهد
دندریت‌ها رشته‌هایی شبیه به شاخه‌های درخت هستند که به سلول عصبی نورون متصل شده‌اند. دندریت‌ها باید سیگنال‌های رسیده از سلول‌های عصبی دیگر را دریافت و سپس به سلولی که به آن متصل هستند، هدایت کنند. در واقع این شاخه‌ها عملکردی شبیه به آنتن‌های مخابراتی دارند و سیگنال‌ها را از سلول‌های دیگر مغز دریافت می‌کنند. بنابراین هرچه این آنتن‌ها بیشتر و بزرگ‌تر باشند، تعداد سیگنال‌های مبادله‌شده بین سلول‌های عصبی نیز بیشتر خواهد بود.
یادگیری مهارت‌های جدید در زندگی، سبب افزایش رشد دندریت در ساختار نورون می‌شود. شطرنج یکی از این مهارت‌های فوق‌العاده محسوب می‌شود و تأثیری شگفت‌انگیز در رشد دندریت‌ها و عملکرد بهتر نورون‌های عصبی دارد. وقتی بازی شطرنج را یاد گرفتید، رشد دندریت‌ها متوقف نخواهد شد و روبه‌رو شدن با هر موقعیت چالش‌برانگیز در این نبرد ذهنی، به رشد دندریت‌ها دامن می‌زند.
8. مهارت حل مسئله را افزایش می‌دهد
مسابقه شطرنج مانند یک معمای بزرگ است که نیاز به پیدا کردن راه حل دارد، زیرا حریف شما مدام مهره‌ها و مسیرها را تغییر می‌دهد و وضعیتی جدید خلق می‌کند. در مطالعه‌ای که در سال ۱۹۹۲ در «نیوبرانزویک» انجام شد، تقریباً ۴۵۰ دانش آموز کلاس پنجم به سه گروه تقسیم شدند. گروه «الف» گروه کنترل بود و درس ریاضی به شکل سنتی در آن تدریس می‌شد. در گروه «ب» ریاضیات با آموزش شطرنج تکمیل و در گروه «ج» شطرنج از همان کلاس اول به طور جدی به دانش آموزان آموزش داده شد. نتایجی که این سه گروه در یک آزمون استاندارد به‌دست آورند، بسیار شگفت‌انگیز بود. در این آزمون نمرات گروه سوم از ۶۲٪ به ۸۱/۲٪ رسید و ۲۱/۴۶٪ نسبت به گروه اول پیشرفت داشت.
9. شطرنج اثری فوق‌العاده در افزایش تمرکز دارد
موفقیت شطرنج‌بازهای حرفه‌ای نتیجه‌ی تمرکز قدرتمند آن‌ها در مدت زمان این نبرد دونفره است. دقت به حرکت بعدی حریف و فکر کردن به اجرای استراتژی بهتر، تمرکزی قوی می‌طلبد. مطالعه‌های متعدد درباره‌ی دانشجویان آمریکا، روسیه، چین و سایر کشورها بارها ثابت کرده است که بازی شطرنج سبب افزایش تمرکز در جوانان می‌شود.
۱۰. مهارت برنامه‌ریزی و آینده‌نگری را در فرد تقویت می‌کند
یادگیری بازی شطرنج می‌تواند نقطه‌ی عطفی برای زندگی نوجوانان باشد و این ورزش ذهنی به تکمیل بخشی از مغز در فرد نابالغ کمک می‌کند. در واقع بخشی از مغز که در قسمت پیشانی واقع شده است، از آخرین قسمت‌هایی است که با افزایش سن و عبور از دوران بلوغ، کامل می‌شود. وظیفه‌ی این بخش از مغز برنامه‌ریزی، قضاوت و خویشتن‌داری است. بنابراین از نظر علمی فرد تا زمان تکمیل این ناحیه‌ی در مغز، نوجوانی نابالغ محسوب می‌شود.
بازی‌هایی همچون شطرنج که روندی استراتژیک دارند، به پیشرفت مغز در قسمت پیشانی بسیار کمک می‌کنند. در نتیجه یک شطرنج‌باز زودتر از سایر افراد می‌تواند تصمیم‌هایی درست در زندگی بگیرد و احتمال انتخاب‌های نادرست را کاهش دهد. بنابراین آموزش بازی شطرنج یکی از راهکارهایی است که سبب جلوگیری از انتخاب‌های احمقانه و خطرناک در روزگار نوجوانی می‌شود. تشویق به شرکت در جلسه‌های آموزش شطرنج می‌تواند فرزند شما را زودتر به خودآگاهی و درک صحیح از موقعیت‌ها برساند تا نگرانی کمتری از حضور او در اجتماع و انتخاب‌های او در مسیر زندگی داشته باشید.
