این ویروس از ۴ طریق زیر از فرد مبتلا به فرد سالم منتقل می‌شود:
- دریافت فراورده‌های خونی آلوده
- استفاده از سوزن آلوده مشترک (بخصوص در معتادان تزریقی)
- ارتباطات پرخطر جنسی (از هر نوع و بین هر جنسی)
- از مادر به فرزند (هنگام زایمان طبیعی و یا شیر دادن).
در حال حاضر بیش از ۳۰ هزار نفر بر اساس آمارهای رسمی در ایران مبتلا به اچ آی وی و نوع پیشرفته آن ایدز هستند. با این حال، به نظر می‌رسد آمارهای واقعی بسیار بیشتر از این باشد. بعضی از کارشناسان می‌گویند ممکن است بیش از ۱۰۰ هزار نفر در ایران به این ویروس مبتلا باشند. اهمیت این موضوع در این است که موارد شناسایی نشده در سطح جامعه می‌توانند به پخش بیشتر این بیماری دامن بزنند.
الگوی گسترش ایدز در ایران در سالهای اول بیشتر محدود به معتادان تزریقی بود اما در سالهای اخیر بیشتر مبتلایان از طریق ارتباطات جنسی پرخطر به این عفونت مبتلا می‌شوند. منظور از ارتباط جنسی پرخطر هر گونه رابطه جنسی همراه با دخول است (واژنی، مقعدی و دهانی) که در آن از کاندوم استفاده نشده باشد چه در بین زوج‌ها و چه در روابط موقت.
انتقال از طریق مایعات بدن
نکته اول این است که این ویروس فقط از طریق مایعات خاصی از بدن فرد مبتلا به فرد سالم می تواند منتقل شود. به طور خاص این مایعات عبارتند از: خون، منی، پیش منی (ترشحات آلت مردانه قبل از انزال)، ترشحات مقعد (چه مرد چه زن)، ترشحات واژن و شیر مادر. برای انتقال لازم است که این مایعات در تماس مستقیم با مخاط فرد سالم قرار گیرد، به زخمی از بدن فرد سالم بخورد یا مستقیما وارد جریان خون فرد سالم شود (مثل تزریق یا فرو رفتن سر سوزن آلوده) . مخاطی که به آن اشاره شد در مقعد، واژن، داخل آلت مردانه و دهان فرد گیرنده وجود دارد.
پرخطرترین نحوه انتقال ویروس ایدز (اچ آی وی) به ترتیب زیر است:
۱- از فاعل (فردی که دخول را انجام می دهد) مبتلا به مفعول مقعدی (چه مرد و چه زن) درصورتی که از کاندوم استفاده نشود.
۲- رابطه جنسی واژینال بدون کاندوم در رتبه دوم قرار دارد و شانس ابتلا در مرد و زن برابر است.
۳- انتقال ویروس از مفعول مقعدی مبتلا، به فاعل در رتبه سوم قرار دارد.
۴- احتمال انتقال ویروس از سوزن و ابزار آلات مرتبط با اعتیاد تزریقی تا ۶ هفته (یک ماه و نیم) پس از آلودگی وجود دارد. همین امر نشان می‌دهد که تا چه اندازه این گروه از معتادان در معرض خطر هستند.
۵- این امکان وجود دارد که اچ آی وی از مادر به فرزند در طی دوران حاملگی، زایمان و شیردادن منتقل شود. هر چند تشخیص و شروع درمان می تواند این احتمال را بسیار کم کند.
۶- کارکنان سیستم‌های بهداشتی از جمله پزشکان و پرستاران نیز در معرض خطر ابتلا از طریق فرو رفتن سر سوزن آلوده به بدنشان هستند.
انتقال اچ آی وی در موارد بسیار نادر از طرق زیر نیز امکان دارد :
1- سکس دهانی : دخول آلت مردانه به دهان شریک جنسی، به علاوه لیسیدن واژن یا مقعد.
2- دریافت خون، فرآورده های خونی، و پیوند اعضا: این مورد در سالهای اول ظهور ایدز بیشتر بود ولی این احتمال به دلیل تستهای بسیار دقیق عملا به صفر رسیده است.
3- ریختن خون یا مایعات حاوی ویروس اچ آی وی روی زخم باز یا مخاط آسیب دیده فرد سالم.
4- بوسه فرانسوی (بوسه ای که زبان ممکن است وارد دهان طرف مقابل شود) فقط در صورتی که هر دو نفر آفت، خونریزی لثه یا زخم دهانی داشته باشند. توجه کنید که اچ آی وی از طریق بزاق منتقل نمی‌شود.
برای برخی این سوال پیش می آید که آیا اچ آی وی می تواند از طریق تماسهای روزمره، در مکانهای عمومی و یا از طریق نیش پشه منتقل شود؟ پاسخ تمام این سوالها منفی است. این ویروس از طریق بغل کردن، دست دادن، توالت فرنگی، لیوان، ظروف غذا و بوسیدن عادی منتقل نمی‌شود. همچنین این ویروس از طریق بزاق، اشک و عرق در صورتی که با خون مخلوط نشده باشد منتقل نمی‌شود. پشه، کک و کنه هم در انتقال این ویروس نقشی ندارند. در نهایت هم کسی نمی تواند از طریق عطسه و سرفه باعث انتقال این عفونت شود.
نقش مهم کاندوم
استفاده درست از کاندوم مردانه نقش مهمی در پیشگیری از این بیماری دارد. برای این منظور توجه به ۷ مورد زیر بسیار حیاتی و مهم است:
1- بدون استثا هر دفعه که ارتباط جنسی همراه با دخول دارید از کاندوم استفاده کنید. بدون استثنا!
2- کاندوم را قبل از دخول بپوشید و نه در میانه کار.
3- روی بسته را بخوانید و مطمئن شوید تاریخ انقضای کاندوم نگذشته باشد.
4- دقت کنید کاندوم پارگی و ترک نداشته باشد، هم قبل از استفاده و هم پس از استفاده.
5- کاندوم را در جای خشک و خنک نگهداری کنید.
6 فقط از کاندومهای لاتکس (پلاستیکی) و پلی اورتان ( کاندوم ساگامی ) استفاده کنید.
7- فقط از ژل‌های لغزنده کننده محلول در آب و یا سیلیکونی استفاده کنید که برای استفاده با کاندوم مناسب هستند.
اگر از خرید کاندوم خجالت می کشید بهتر است آن را به صورت اینترنتی از فروشگاه کادولین بخرید.
توصیه های سازمان بهداشت آمریکا
علاوه بر موارد بالا، برای پیشگیری از انتقال اچ آی وی از طریق رابطه جنسی، سازمان بهداشت آمریکا توصیه های زیر را برای دو گروه از افراد مطرح می کند:
1- برای کسانی که اچ آی وی مثبت هستند مهمترین کار این است که رژیم دارویی خود را مرتب و مستمر رعایت کنند. این امر باعث می شود سلامت این افراد برای سالهای سال حفظ شود و در عین حال شانس انتقال ویروس به شرکای جنسی شان به طرز قابل توجهی کمتر شود. در ضمن توصیه‌های کلی که برای افراد اچ آی وی منفی شد برای این گروه هم صدق می‌کند.
2- کسانی که اچ آی وی منفی هستند می‌توانند از داروهای پیشگیرانه پیش و یا پس از رابطه پرخطر استفاده کنند. در ضمن پرهیز کلی از روابط جنسی، کم کردن تعداد شرکای جنسی، انتخاب رفتارهای جنسی کم خطرتر، استفاده مرتب و مستمر از کاندوم و انجام تست برای تشخیص سایر بیماری‌های مقاربتی توصیه شده است.