حداقل تعداد اسپرمها 20 ميليون در يک ميلي ليتر مني باشد، حداقل 50 درصد اسپرمها شکل طبيعي داشته باشند و حداقل 30 درصد اسپرمها حرکت پيشرونده سريع و رو به جلو داشته باشند. اگر هر يک از موارد فوق دچار مشکل شوند، مي توانند سبب ناباروري مرد گردند.
حدود 15-10 درصد زوجها نابارور هستند و علت ناباروري در 50 درصد موارد مربوط به خانمها و در 50 درصد بقيه مربوط به مردان مي باشد. علت ناباروري مردان اختلال در کميت و يا کيفيت اسپرمها است. برطبق تعريف سازمان بهداشت جهاني براي اينکه يک مرد قدرت باروري داشته باشد، خصوصيات آزمايش تجزيه مني وي بايد به قرار زير باشد: حداقل تعداد اسپرمها 20 ميليون در يک ميلي ليتر مني باشد، حداقل 50 درصد اسپرمها شکل طبيعي داشته باشند و حداقل 30 درصد اسپرمها حرکت پيشرونده سريع و رو به جلو داشته باشند. اگر هر يک از موارد فوق دچار مشکل شوند، مي توانند سبب ناباروري مرد گردند.
در موارديکه آزمايش تجزيه مني داراي مشکل است، مثلا تعداد اسپرمها کم است و زوج از راه طبيعي نمي توانند صاحب فرزند شوند، و درمانها نيز موثر نيستند، مي توان از لقاح مصنوعي استفاده کرد. ولي مشکل اصلي موقعي است که مرد فاقد اسپرم مي باشد و تعداد اسپرم صفر گزارش شده است که در اصطلاح پزشکي به آن آزواسپرمي (Azoospermia) مي گويند. در اين مبحث موارديکه سبب فقدان اسپرم در مايع مني مي گردند به اختصار توضيح داده مي شوند.
همه بيماران مرد مبتلا به آزواسپرمي (تعداد اسپرم صفر) نابارور مطلق نيستند، عده اي از آنها را مي توان درمان کرد و بدين ترتيب حتي با روش طبيعي بچه دار مي شوند.
يک درصد مردان و 20 درصد مردان نابارور مبتلا به آزواسپرمي هستند. يعني از هر 5 مرد نابارور يک نفر آنها داراي آزواسپرمي مي باشد.
کلا آزواسپرمي را به سه گروه بزرگ تقسيم مي کنند:
- علل قبل از بيضه
- علل بيضوي
- علل بعد از بيضه
در مورد هر يک از علل فوق توضيح مختصري داده مي شود تا خوانندگان محترم آشنائي بيشتري با موضوع بحث داشته باشند.
علل قبل از بيضه
بيضه ها دو کار اصلي دارند: توليد هورمون مردانه يا همان تستوسترون و توليد اسپرم يا همان نطفه مردانه. هر يک از موارد فوق تحت تاثير يک هورمون است که از غده هيپوفيز ترشح مي شوند. توليد هورمون مردانه تحت کنترل هورمون LH و توليد اسپرم تحت کنترل هورمون FSH مي باشد. هر دو هورمون از غده هيپوفيز ترشح مي شوند. اگر بنا به هر دليلي غده هيپوفيز هورمون FSH ترشح نکند، مرد مبتلا به کاهش تعداد اسپرم و در مواردي مبتلا به آزواسپرمي مي شود. در اين مردان ما اگر بيائيم اين هورمون را براي بيمار تجويز کنيم بيضه ها شروع به توليد اسپرم خواهند کرد. علل اختلال هيپوفيز در ترشح هورمون FSH خيلي زياد است ولي سه مورد آن که داراي اهميت هستند عبارتند از: کم کاري غده هيپوفيز، افزايش هورمون پرولاکتين خون و تزريق هورمون تستوسترون. در مورد تزريق هورمون تستوسترون بيشتر توضيح مي دهم. هورمون تستوسترون اثر مهاري بر روي غده هيپوفيز دارد و اگر در فردي که به آن نياز ندارد تزريق شود نه تنها سبب مهار هيپوفيز و ايجاد آزواسپرمي مي شود بلکه در دراز مدت سبب تحليل رفتن بيضه ها نيز مي گردد. اين همان اتفاقي است که در ورزشکاران و افراديکه جهت بدن سازي از هورمون تستوسترون استفاده مي کنند، مي افتد. شما لابد افرادي را ديده ايد که هيکل تنومند دارند و هيکل آنها به اندازه دو نفر آدم عادي است. اين افراد از اين هورمونها استفاده کرده اند. من پرونده هاي متعددي از قوه قضائيه دارم که بعلت شکايت همسر و تقاضاي طلاق به اينجانب ارجاع شده اند. اين افراد تنومند که اکنون بعلت ناباروري کارشان به دادگاه کشيده شده است و هميشه هيکل خود را نيز در خيابان به نمايش مي گذارند، در معاينه بيضه هاي به اندازه هسته خرما دارند و کل بيضه ها از بين رفته است.
علل بيضوي
در علل بيضوي به علت بيماري خود بيضه، اسپرم توليد نمي شود. مثلا پسر بچه اي مبتلا به بيضه نزول نکرده است و به موقع عمل جراحي نمي شود، و يا بيضه دچار عفونت اريوني مي گردد. اگر پسر بچه يا مردي مبتلا به اريون شود، در 30 درصد موارد بيضه گرفتار مي شود و اگر بيضه دچار عفونت اريوني شود، متاسفانه تحليل رفته و از بين مي رود و اگر دو طرفه باشد، فرد مبتلا دچار آزواسپرمي خواهد شد. ساير علل که سبب آسيب به توليد اسپرم توسط بيضه ها مي شوند عبارتند از: پرتودرماني، شيمي درماني، استفاده از بعضي از داروها و ضربه به بيضه ها. ليست اين بيماريها بسيار زياد است و گاها با تجويز دارو مي توان توليد اسپرم را تحريک کرد.
علل بعد بيضوي
وقتي اسپرم در بيضه توليد شد بايد توسط راههاي مني بر از بيضه خارج گردد. هر گونه انسداد در اين راهها سبب مي شود که اسپرم در داخل بيضه مانده و نتواند خارج شود و تعداد اسپرم مايع مني صفر خواهد بود. در اصطلاح پزشکي به آن فقدان اسپرم (آزواسپرمي) انسدادي مي گويند. در بررسي مرديکه با آزواسپرمي پيش پزشک مراجعه کرده است، اولين قدم اين است که تشخيص داده شود، آزواسپرمي انسدادي است يا غير انسدادي، چون درمان آنها کاملا متفاوت است. علل قبل از بيضه و علل بيضوي سبب آزواسپرمي غير انسدادي مي شوند، ولي علل پس از بيضه سبب آزواسپرمي انسدادي مي گردند.
اسپرمي که در بيضه توليد مي شود از دو لوله اصلي عبور مي کند ابتدا وارد لوله اي بنام اپيديديم مي شود، اين لوله در انتها تبديل به لوله مني بر مي گردد (همان لوله ايکه در مردان جهت جلوگيري از بارداري همسر با جراحي بسته مي شود و در اصطلاح گفته مي شود که فلاني لوله هاي خود را بسته است). اين لوله در انتها وارد مجراي انزالي شده که مني را بداخل مجراي ادرار مي ريزد. انسداد در هر کدام از قسمتهاي فوق سبب آزواسپرمي مي گردد. يکي از علل شايع آن، عفونت اپيديديم است که اغلب عفونت بيضه تشخيص داده مي شود. اگر اپيديديم کرارا دچار عفونت شود، بسته مي شود. عفونت بيضه بيشتر ناشي از بيماريهاي آميزشي است. بيماري ديگري که سبب آزواسپرمي انسدادي مي شود، فقدان مادرزادي لوله هاي مني بر است. در بعضي افراد بطور مادرزادي هر دو لوله مني بر وجود ندارند. با معاينه به راحتي مي توان اين موضوع را تشخيص داد.
تشخيص
اولا بايد تشخيص داد که آيا بيمار واقعا آزواسپرمي دارد يا نه و ثانيا آزواسپرمي از کدام نوع مي باشد. علل قبل از بيضه و بعد از بيضه معمولا قابل درمان هستند ولي علل بيضوي معمولا قابل درمان نمي باشند. در ضمن بايد مشخص کنيم که آيا آزواسپرمي بيمار انسدادي است يا غير انسدادي. براي تشخيص گاها نياز به برررسيهاي پيچيده مي باشد. بطور خلاصه از مجموع روشهاي زير براي تشخيص استفاده مي شود:
اخذ شرح حال که خيلي مهم است، شغل بيمار، داروهائيکه مصرف مي کند يا مصرف کرده است و مصرف مواد مخدر (ماري جوانا مي تواند سبب آزواسپرمي شود).
معاينه بيمار
بررسيهاي آزمايشگاهي، در حال حاضر بررسيهاي آزمايشگاهي دقيقي وجود دارند که در تشخيص آزواسپرمي و علل آن مي تواند خيلي کمک کننده باشند.
بررسيهاي راديولوژيک که مي تواند هر گونه ضايعه در لوله هاي مني بر و کيسه هاي منوي را نشان دهد.
نمونه برداري (بيوپسي) از بيضه ها. در فرديکه داراي آزواسپرمي انسدادي است، در نمونه برداري از بيضه ها مشخص مي شود که بيضه ها اسپرم توليد مي کنند.
درمان
علل قبل و بعد از بيضه معمولا قابل درمان هستند ولي علل بيضوي، دائمي بوده و معمولا غير قابل درمان هستند. براي درمان آزواسپرمي روشهاي متعدد وجود دارد، ولي بطور کلي از دو روش دارو درماني و جراحي استفاده مي شود. در بسياري از موارد قابل درمان، نمي توان کيفيت اسپرم را آنقدر بهبود بخشيد که حاملگي طبيعي اتفاق بيفتد ولي بيمار آنقدر اسپرم خواهد داشت که براي حاملگي از روشهاي لقاح مصنوعي استفاده نمود.
بطور خلاصه
يک درصد مردان دچار فقدان اسپرم (آزواسپرمي) هستند.
بيست درصد مردان نابارور داراي آزواسپرمي هستند.
آزواسپرمي به دو دسته بزرگ انسدادي و غير انسدادي تقسيم مي شود.
جهت تشخيص علت و نوع آزواسپرمي نياز به بررسيهاي آزمايشگاهي دقيق است.
آزواسپرمي دليل بر اين نيست که بيمار مطلقا نمي توند صاحب فرزند شود.
بسياري از بيماران مبتلا به آزواسپرمي مي توانند صاحب فرزند شوند.
يک مرديکه اکنون داراي فرزند مي باشد ممکن است در اثر مواجهه با مواد شيميائي، مصرف دارو، مصرف مواد مخدر و بسياري علل ديگر مبتلا به آزواسپرمي شود.
منبع: وب سایت دکتر صفری نژاد/اورولوژیست
