ازدواج‌هایی تحت عنوان ازدواج‌های به وصال نرسیده وجود دارند که مشکل عمده بسیاری از زوج‌های جوان و تازه‌ازدواج کرده را تشکیل می‌دهد. به عنوان نمونه، مقاربت دردناک یکی از شکایات شایع خانم‌هایی است که در اوایل ازدواج شان به متخصصان زنان و زایمان مراجعه می‌کنند و استرس و ترس نیز به این مشکل افزوده می‌شود و در بسیاری از موارد، ازدواج به وصال نرسیده را سبب می‌شود و گاهی نیز از بین رفتن میل جنسی، ناباروری و افسردگی را در پی دارد.
اولین بار، بالینت در سال 1961 در مقاله‌ای تحت عنوان «بخش دیگر طب» به «ازدواج به وصال نرسیده» (ucm) اشاره کرد و از آن زمان تاکنون موارد زیادی در سراسر جهان گزارش شده است. «ازدواج به وصال نرسیده» به ازدواجی گفته می‌شود که در آن، زوجین تا مدت‌ها بعد از ازدواج نمی‌توانند رابطه جنسی برقرار کنند. در بررسی‌های انجام شده در ایران، مهم‌ترین علل روانی «ازدواج به وصال نرسیده» در زنان را ترس از رابطه زناشویی، نگرش ناخوشایند یا بی تفاوتی نسبت به مسایل جنسی و نگرش ناخوشایند نسبت به همسر و در مردان، اضطراب عملکرد جنسی و انزال زودرس هستند.
مطالعه‌ای روی 200 ازدواج به وصال نرسیده در کرمانشاه، مهم‌ترین عامل را وجود فشار اجتماعی شدید روی زوج جوان (دارای روابط اجتماعی محدود پیش از ازدواج) برای انجام رابطه زناشویی در اسرع وقت دانسته است. این اختلال در صورت عدم درمان مناسب، ناباروری و در موارد بسیاری طلاق را به دنبال دارد.
معرفی یک مورد از مبتلایان به این اختلال
زوج مورد مطالعه ساکن شهر تهران بودند. خانم 23 ساله، دارای تحصیلات دیپلم، خانه‌دار و آقا 29 ساله دارای تحصیلات راهنمایی و راننده تاکسی بود. ازدواج آنها ازدواج فامیلی بوده و در نخستین مراجعه به مرکز درمانی، 7 سال از ازدواج آنها می‌گذشت و طی این مدت زوج هیچ گاه رابطه زناشویی نداشتند. مشکل اصلی زوج در بدو مراجعه، نداشتن فرزند و ناباروری عنوان شد و به این منظور خانم به کلینیک زنان و آقا به کلینیک آندرولوژی (آندرولوژی یک تخصص طبی است که به سلامت مردان، به خصوص مشکلات تناسلی و ادراری آنها،( می‌پردازد) معرفی شدند.
در معاینات به عمل آمده از خانم توسط متخصص زنان مشکل خاصی گزارش نشد اما در معاینات آندرولوژی «ازدواج به وصال نرسیده»، پس از اخذ شرح حال دقیق مشخص شد زوج تاکنون مقاربتی نداشته‌اند. اگرچه شوهر دچار انزال زودرس شدید بود و نیز در بررسی اسپرموگرام بیمار مشکلاتی در آنالیز اسپرم به چشم می‌خورد اما در نهایت زوج با تشخیص «ازدواج به وصال نرسیده» توسط متخصص آندرولوژی به روان‌پزشک معرفی شدند و موازی و همزمان با آن، درمانهای مربوط به عوامل مردانه نیز ادامه یافت. البته پیشنهاد برداشتن پرده بکارت نیز از طرف برخی متخصصان زنان به خانم ارائه شده بود که به علت عدم موافقت او انجام نشده بود.
در مطالعه بالینی و ارزیابی روان‌شناختی به عمل آمده آشکار شد که به علت اضطراب و ترس شدیدی که شوهر حین رابطه زناشویی پیدا می‌کند و علاوه بر آن، کمبود اطلاعات جنسی، این زوج تاکنون نتوانسته بودند با هم رابطه‌‌ای برقرار کنند. آنها طی 7 سال مراجعات پراکنده‌ای به پزشکان مختلف داشتند که هیچ یک مفید و موثر نبوده است؛ به خصوص که همواره هریک از زوجین به تنهایی مورد معاینه و درمان قرار گرفته‌اند؛ بدون اینکه شرح حال دقیقی اخذ شود یا به روان پزشک ارجاع داده شوند. این اولین‌بار بود که در مرکز درمانی، مشکل زوج تشخیص داده می‌شود.
در اولین مصاحبه روان‌پزشکی، زوجین خسته و ناامید به نظر می‌‌رسیدند. مرد مضطرب و افسرده و میل جنسی خود را از دست داده بود. زن نیز به علت سال‌ها درمان و معاینات مکرر توسط متخصصان زنان و نیز ثانویه به ترس همسرش دچار بی‌میلی جنسی شده، انگیزه درمانی و امید به موفقیت خود را از دست داده و تنها تمایل به داشتن فرزند منجر به مراجعه او شده بود.
در این مطالعه، یک تیم متشکل از متخصصان آندرولوژی، زنان و روان‌پزشکی در یک دوره 3 ماهه همگام با هم به درمان زوج پرداختند و توانستند درمان ترکیبی تیمی، برگرفته از روش شاور و همکاران در درمان «ازدواج به وصال نرسیده» را که اولین بار در سال 1993 انجام شد را با موفقیت به انجام برسانند؛ درمانی که طی 3 مرحله صورت گرفت.
• مرحله اول: از آنجا که بی‌کفایتی جنسی اغلب ناشی از کمبود اطلاعات یا اطلاعات غلط و ترس عملکردی است در ابتدا آموزش ساده‌ای درباره کالبدشناسی و نحوه کارکرد اندام‌های تناسلی زن و مرد ارائه شد. همچنین به زوجین توصیه شد هریک جداگانه و به تنهایی در برابر آینه ایستاده و به تجسس اندام‌های تناسلی خود بپردازند. همچنین زوج در مراحل ابتدایی از اقدام به عمل نزدیکی منع شدند تا آموزش ببینند به تبادلات لذت جسمی بدون فشار برای انجام عمل جنسی بپردازند. در‌عین حال به آنها آموزش داده شد که چگونه ارتباط کلامی و غیرکلامی رضایت‌‌بخشی برقرار کنند.
• مرحله دوم: در این مرحله، تمرینات مربوط به تمرکز حسی آغاز شد. در اولین جلسه از این مرحله ابتدا به زوجین آموزش داده شد که چگونه به مرحله مقدماتی قبل از شروع رابطه جنسی بپردازند.
• مرحله سوم: در مرحله آخر به زوج اجازه داده شد که به ترتیب وضعیت‌های مختلفی را برای برقراری رابطه مورد نظر امتحان کنند؛ بدون اینکه ضرورتا مقاربت را به اتمام برسانند. در واقع در این جلسه زوج اعتماد به نفس پیدا می‌کنند که قادر و حاضر به نزدیکی باشند. سرانجام پس از 3 ماه این زوج برای اولین بار موفق به نزدیکی کامل شدند.
البته این پایان کار نبود چون با ادامه درمانهای آندرولوژی در نهایت در آذرماه 1385 زن به روش طبیعی باردار شد. با توجه به عدم آگاهی کافی جامعه درباره مسایل جنسی و نیز اضطراب عملکردی به عنوان عامل شایع ایجادکننده اختلال، به نظر می‌رسد آموزش روابط جنسی به عنوان بخشی از آموزش‌های پیش از ازدواج ضروری است.
البته ارائه این آموزش‌ها باید در سطوح مختلف، با صرف حوصله و زمان کافی و مبتنی برنیاز دختران و پسران صورت گیرد. از سوی دیگر بررسی جامع و همزمان زوج دارای مشکلات جنسی، توسط تیم تخصصی هماهنگ، موجب افزایش موفقیت درمان خواهد شد. ارزیابی اولیه زوج توسط مشاوران مشکلات جنسی، ارجاع به متخصصان آندرولوژی و زنان جهت بررسی علل جسمی موثر و درخواست انجام مشاوره‌های تکمیلی توسط آنها به عنوان نمونه با متخصصان غدد، داخلی، عفونی و… در اولین قدم لازم است. در ادامه بر مبنای اطلاعات به دست آمده، درمان مشکلات جسمی و روانی باید به صورت همزمان صورت پذیرد.
