داستان ایدز، حدیث مفصلی است که تکرار آن خستگی نمی‌آورد چرا که با هربار شنیدنش چیزهای تازه‌تری یاد می‌گیریم. این‌بار قصه ایدز را نه از معنایش و نه از راه‌های سرایتش که از راه‌های پیشگیری آن نقل می‌کنیم
دخترک وارد داروخانه شد. با وسواس و کمی ترس دور و برش را نگاه کرد. می‌خواست مطمئن شود که هیچ آشنایی آنجا نیست. او سه چهار محله را رد کرده بود و به این داروخانه آمده بود تا کسی او را نشناسد. چیزی که می‌خواست بخرد برای دختری به سن و سال او کمی غیر عادی بود.
آنقدر این پا و آن پا کرد تا سر فروشنده زن داروخانه خلوت شد. با ملغمه‌ای از ترس و خجالت و شرم جلو رفت و با صدایی که خودش هم به زحمت می‌شنید پرسید: ببخشید، کاندوم دارید؟
افزایش انتقال ایدز از راه‌های جنسی در ایران
طبق آخرین آمارها، الگوی انتقال ایدز در ایران در حال تغییر است یعنی قبلا انتقال از طریق سرنگ آلوده، بیشترین آمار را داشت، ولی کم کم انتقال از راه تماس جنسی، جای آن را می‌گیرد. دکتر محبوبه حاج عبدالباقی عضو کمیته کشوری مبارزه با ا یدز در این مورد میگوید: « ببینید البته این قسمت دوم که گفتید در حال تغییر است، بیشتر قابل قبول هست. به‌خاطر اینکه هنوز هم درصد میزان استفاده از سرنگ مشترک و اعتیاد به مواد مخدر ،بالاتر است. یعنی بین ۵۰ تا ۶۰ درصد موارد انتقال ازاین طریق صورت می‌گیرد. ولی به‌هرحال این تغییر دارد صورت می‌گیرد که ما می‌بینیم موارد از راه سکس دارد بیشتر میشود».
نوجوانان پسر روشن‌تر از دختران!
حدود ۲۷ درصد از کل جمعیت ایران را نوجوانان تشکیل می‌دهند. طبق مطالعات محدودی که مؤسسات مربوط به پیشگیری از ایدز انجام داده‌اند، یک سوم نوجوانان دختر نمی‌توانند حتی یکی از راه‌های انتقال ایدز را نام ببرند. بر اساس این تحقیق، نوجوانان پسر اطلاعات بیشتری در مورد ایدز دارند، اما اکثر آنها رابطه جنسی بدون کاندوم با دوستان دخترشان و یا زنان خیابانی دارند.
اما چرا پسرهایی که می‌دانند ایدز چیست و راه انتقالش چگونه است، از کاندوم استفاده نمی‌کنند؟
« بعضی‌ها فکر می‌کنند خب کاری ندارد، مشکلی نیست و توی ایران تعداد کسانی که بیماری ایدز دارند زیاد نیست و نمی‌دانم یک عده‌ای فکر می‌کنند آن میزانی که فرد میتواند بدون کاندوم لذت جنسی ببرد، خیلی فرق دارد با وقتی که آدم کاندوم استفاده می‌کند».
نه به کاندوم: نبود آگاهی یا کم‌شدن لذت جنسی؟
برعکس ِ امیر، سینا معتقد است اینکه جوان‌ها کمتر از کاندوم استفاده می‌کنند دلیل ناآگاهیشان نیست بلکه به این خاطر است که مشکل ایدز را خیلی جدی نگرفته‌اند: « آگاهی دارند، ولی قضیه را آنقدر لمس نکرده‌اند که جدی بگیرند. یعنی آنقدر برایشان ملموس نیست که لذت استفاده از این را بدانند. یعنی اگر مسئله‌ی انتخاب باشد، آن کسی که کمی اطلاع داشته باشد از اینکه میتواند به این بیماری مبتلا بشود، ترجیح می‌دهد این ریسک را بکند ولی لذت ببرند. یعنی آگاهی هست، دوست و آشنا و به‌طور خیلی محدود و سربسته از تلویزیون، و این‌ها را آدم شنیده. مخصوصا الان ماهواره هست و همه می‌توانند اطلاعات بیشتری داشته باشند و از طریق ماهواره هم اطلاعات داده میشود. ولی اینقدر ملموس برای همه نشده که بدانند چقدر این مسئله میتواند خطرناک باشد و حتا در یک‌بار آمیزش هم چقدر میتواند احتمال ابتلا به این بیماری بالا باشد و منتقل بشود».
برنامه دوم کشوری مبارزه با ایدز
در برنامه دوم کشوری مبارزه با ایدز که از طرف سازمان بهداشت جهانی تصویب شده، جوانان یکی از گروه‌های هدف هستند. دکتر حاج عبدالباقی معتقد است که در سالهای اخیر اطلاع‌رسانی به‌خصوص برای جوان‌ها خیلی بیشتر شده و فکر می‌کند که اکثر جوان‌های ایران الان راه‌های پیشگیری از ایدز را می‌دانند: « خب به‌هرحال کارهای مختلفی در طی سالهای اخیر شده، می‌دانم که آموزش در سطوح دبیرستان و مدارس و دانشگاهها صورت گرفته است. در رادیو و تلویزیون هم یک اقداماتی میشود. به‌هرحال الان خیلی بیشتر صحبت میشود و راه‌های بسیاری را مطرح می‌کنند و در مورد پیشگیری‌اش صحبت میشود».
کاندوم؟ تو هنوز خیلی بچه‌ای
این دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران میگوید که در مراکز پیشگیری و درمان ایدز، کاندوم به طور رایگان در اختیار مراجعه‌کنندگان قرار می‌گیرد و هیچ ربطی هم به سن آنها ندارد. در حقیقت محدودیت سنی برای گرفتن کاندوم وجود ندارد. ولی مونا از دوست ۱۵ ساله‌اش میگوید که حالا با همه ترس و خجالت و شرمش کنار آمده و برای خرید کاندوم به یک مغازه می‌رود. اما جواب عجیبی می‌شنود: « راستش یکی از دوستان من که ۱۵سالش بود، وقتی رفته بود کاندوم بگیرد، مغازه‌دار گفته که به او کاندوم نمی‌دهد، چون هنوز خیلی بچه‌است و گفته بود، بگو بزرگترت بیاید یا بگو شوهرت بیاید. چون می‌دانید که، اینجا بدون ازدواج رابطه جنسی ممنوع است. مخصوصا توی شهرهای کوچک این بیشتر است، حالا من شهرهای بزرگ را نمی‌دانم و از شهر خودم دارم می‌گویم».
شیوا دقیقا می‌داند که ایدز در اثر رابطه جنسی با فرد آلوده منتقل میشود و این را هم می‌داند که کاندوم میتواند جلوی این انتقال را بگیرد اما با وجود این خجالت می‌کشد از داروخانه یا مغازه کاندوم بخرد. او سوپرهای بزرگ را که نیازی به پرسش از فروشنده برای خرید جنس ندارند، ترجیح می‌دهد: « ببینید مثلا من خودم هیچ‌وقت نتوانستم این کار را بکنم. یعنی دخترها کمی مشکل دارند. بد برخورد می‌کنند یا اینکه فکر می‌کنند این چه دختری هست که ممکن است به چنین چیزی احتیاج داشته باشد. من خودم هیچ‌وقت نخریدم. البته سوپرمارکت‌های بزرگی هستند که همین‌جوری کنار [پیشخوان] کاندوم گذاشته‌اند. مثلا من یک‌بار رفتم وبرداشتم و قاطی جنس‌های دیگری که خریده بودم، همین جوری گذاشتم، ولی هیچ صحبتی نکردم و هیچ نگاهی هم نکردم به فروشنده. ولی به نظر من برای دختر، چنین چیزی اینجا خیلی سخت است ».
کمبود اطلاع‌رسانی
اما همه دخترها هم مثل شیوا نیستند. خیلی‌ها، به‌خصوص کم سن و سال‌ها اصلا نمی‌دانند کاندوم چیست و میتواند جلوی ابتلا به مرگ‌آورترین بیماری قرن را بگیرد. این در حالی است که همین دخترهای کم سن و سال، حداقل یک‌بار در عمرشان رابطه جنسی را تجربه کرده‌اند: « من خودم هم حتا درست نمی‌دونم که کاندوم چی هست. به‌خاطر اینکه کسی اطلاع‌رسانی نمی‌کند و بچه‌ها نمی‌دانند از کی باید بپرسند. مغازه‌ها هم به بچه‌ها کاندوم نمی‌دهند و اینکه اینجا اصلا اطلاع‌رسانی نیست. حتا با خانواده‌هایشان هم راحت نیستند که بخواهند چنین سئوالی را از آنها بپرسند. و اینکه اطلاع‌رسانی در حد صفر است و به خاطر همین اطلاعی نداریم که میشود از کاندوم هم استفاده کنیم که این مریضی منتقل نشود».
خانم دکتر عبدالباقی ما را مطمئن می‌کند که در برنامه کشوری مبارزه با ایدز، گروه‌های جوان و نوجوان حتما جزو گروه‌های هدف خواهند بود و بالطبع وقتی بحث پیشگیری مطرح شود، حتما روی رابطه جنسی و راه‌های پیشگیری از ایدز از طریق این رابطه هم تأکید خواهد‌شد: « بله. مسلما. اگر برنامه‌های عمومی باشد، چه در سطح رادیو و تلویزیون و چه در سطح مدارس، اگر صحبتی بشود در سطح عمومی یا با مطالبی که نوشته میشود، اتفاقا تاکید روی مسایل جنسی و راه‌های پیشگیری‌اش نسبت به قبل در این ماجرا خیلی بیشتر شده و سرمایه‌گذاری خیلی بیشتری دارد میشود».
آموزش راه‌های پیشگیری از ایدز در مدارس
البته نگاهی به اخبار هم میتواند سخنان دکتر عبدالباقی را تأیید کند. مثلا چند وقت پیش خبرگزاری “مهر” از طرف وزیر آموزش و پرورش اعلام کرد که در سال تحصیلی آینده، ۲/۵ میلیون جزوه پیشگیری از ایدز در مدارس توزیع میشود. البته سال گذشته همین موقع‌ها بود که خبر رسید آموزش راه‌های پیشگیری از ایدز در مدارس اجباری میشود اما شنیده‌ها چیزی از اجبار نمی‌گویند. آن چیزی که هست بیشتر سلیقه‌ای است و در مدارس مختلف و حتا مناطق و شهرهای مختلف هم متفاوت است.
اما همین‌که اسم رابطه جنسی و کاندوم از لیست بلندبالای خط قرمزهای مدارس ایران خارج شده، خودش جای امیدواری است. شاید تا سال دیگر مغازه‌دارها هم یاد بگیرند که ایدز ربطی به سن و سال ندارد و یک دختر ۱۵ ساله هم میتواند ایدز بگیرد و تمام رؤیاهایش خراب شود.
