موسیقی ایرانی دارای قدمت زیادی است که برای هر ایرانی، قابل افتخار است. موسیقی ایرانی مجموعه ای است از نواها و آوا هایی که در طول قرن ها، همپای ایرانیای رشد کرده و تکامل یافته است. در گذشت زمان و با پیشرفت هنر ابزار سازی، کم کم موسیقی جزو جدایی ناپذیر از زندگی مردم شد. با سپری شدن قرن ها، ابزار موسیقی هر روز پیشرفته تر شدند. یکی از این ساز های خوش آهنگ ایرانی، ساز کمانچه است. در این مقاله به معرفی این ساز زیبا می پردازیم.
تاریخچه
پیشینه کمانچه در ایران به پیش از اسلام می‌‌رسد.نخستین نشانه‌های تاریخی دربارهٔ کمانچه در کتاب موسیقی الکبیر اثر ابونصر فارابی در سده چهارم هجری دیده شده‌است. او در این کتاب از کمانچه با نام عربی آن، رباب یاد می‌کند. کمانچه در دوران صفویه و قاجاریه جزو سازهای اصلی موسیقی ایران بوده‌است. نخستین صدای ضبط‌شده کمانچه به اوایل قرن بیستم میلادی بر می‌گردد.کمانچه به دلیل وسعت صوتی خاص و همچنین حدود و امکانات وسیع فنی از دیرباز بیشتر از دیگر سازهای ایرانی مورد توجه قرار می گرفت اما پس از آمدن ویولن به موسیقی ایرانی استفاده از این ساز کم رنگ تر شد.
همچنین بخوانید:هارمونی در موسیقی به چه معناست؟
معرفی ساز
کمانچه یکی از ساز های معروف ایرانی است. این ساز علاوه بر شکم، دسته و سر، در انتهای پایینی ساز، پایه‌ای دارد که روی زمین یا زانوی نوازنده قرار می‌گیرد. در تصویر پایین ساختار کمانچه را نمایش داده ایم.
در گذشته این ساز بدون سیم گیر که به شکل کنونی وجود دارد، بوده است.در گذشته سیم‌ها مستقیماً به ساز وصل می‌شدند همانند سه تار یا به وسیله قطعه فلزی سیم ها به آن ربط داده می‌شد. پس از ورود ویولن به ایران، تاندور ویولن (پیچ‌های کوچک تنظیم کوک) به سیم گیر اضافه شد تا نوازنده بتواند ساز را دقیق تر کوک کند.
نام های مختلف کمانچه
نام این ساز در عربی بصورت کمنجا و کمنجه بکار رفته است و این ساز آنقدر مشهور بوده است که در آثار شاعران عرب بکار می رفته است. این ساز در نواحی مختلف ایران با کمی تفاوت به نام های دیگر بکار می رود. در منطقه کرمانشاه به آن ، موکَش می گویند و در لرستان به آن تال گفته می شود.نوازندگان ترکمن به کمانچه قیچاق می گویند. قیچاق ترکمن ها سه سیم دارد و از نظر اندازه از کمانچه های رایج کوچکتر است. در نواحی بلوچستان به نام غژک یا غیچک نامیده می‌شود ولی شمار سیم‌های آن از کمانچه بیشتر است.
شیوه نواختن
نوازنده در حالت نشسته پایهٔ را روی زمین یا صندلی و یا زانو قرار می‌دهد و به وسیله آرشه (در پارسی کمانه) آن را می نوازد. ساز در موقع اجرا کمی حول محور خود می‌چرخد و همین عمل تماس آرشه با سیم‌ها را آسان تر می‌کند. نوازنده ساز را به طور قائم در دست چپ می‌گیرد و انگشتان همان دست را روی دسته بر روی سیم ها می‌لغزاند و آرشه را با دست راست به روی سیم‌ها می کشد.
نوازندگان مطرح ساز کمانچه در ایران
نوازندگان مطرح حال حاضر این ساز عبارت‌اند از اردشیر کامکار، داود گنجه‌ای، کیهان کلهر، سعید فرج پوری، علی اکبر شکارچی، فرج علیپور، هادی منتظری و سینا جهان آبادی
