باروری نه یک پدیده ساده و مجزا که زنجیره‌ای به هم پیوسته از رخدادها است. در واقع مختل شدن هر یک از این مراحل زنجیره‌وار به عدم موفقیت باروری و عدم لقاح منجر می‌شود. سرآغاز این زنجیره مجموعه تغییراتی است که بر اسپرم اثر می‌گذارد و اسپرم را برای مراحل بعدی آماده می‌کند. صرف یکی شدن اسپرم و تخمک برای باروری موفقیت آمیز کافی نیست و باید فقط و فقط یک اسپرم با تخمک برخورد کند. عمل لقاح تخمک با بیش از یک اسپرم (پلی اسپرمی) تقریباً همیشه به مرگ زودهنگام جنین منجر می‌شود.
فرایند باروری از برهم‌کنش‌های پیچیده‌ای بین تخمک و اسپرم تشکیل می‌شود که بیوشیمی، ایجاد پیوند و فعال‌سازی گیرنده‌های مولکولی روی سر اسپرم و تخمک را دربرمی‌گیرد. در این مقاله مراحل کامل عمل لقاح زن و مرد اسپرم و تخمک را بررسی می‌کنیم.
تخمک گذاری
هر ماه یکی از دو تخمدان زن تخمک بالغی را آزاد می‌کند، این فرایند تخمک گذاری نامیده می‌شود. تخمک گذاری دو هفته پس از شروع آخرین قاعدگی رخ می‌دهد.
- شرط لازم باروری و عمل لقاح بالغ بودن تخمک است.
- تخمک بالغ تخمکی است که فرایند میوز را تا مرحله متافاز دوم (M2) پشت سر گذاشته باشد و آماده پذیرش اسپرم باشد.
- اسپرم 23 کروموزم را همراه با خود می‌آورد که مکمل 23 کروموزوم تخمک می‌شود و 46 کروموزم یعنی تعداد لازم و طبیعی کروموزوم در تمام انسان‌ها را به دست می‌دهد.
حرکت کردن در لوله فالوپ
تخمک آزاد شده در لوله فالوپ حرکت می‌کند و در آنجا با یک تک اسپرم بارور می‌شود.
سفر طولانی اسپرم
هنگام انزال 40 تا 150 میلیون اسپرم در مایع منی وجود دارد. اسپرم رو به بالا در مجرای تناسلی زن شنا می‌کند و به سمت لوله‌های فالوپ می‌رود. مدت زمان رسیدن اسپرم به تخمک متغیر است، بعضی اسپرم‌ها ظرف کمتر از یک ساعت به تخمک می‌رسند، حال آن که این زمان برای بقیه اسپرم‌ها چند روز می‌شود. اسپرم حدود 48 تا 72 ساعت زنده می‌ماند. از میان میلیون‌ها اسپرم فقط چند صد اسپرم تا نزدیکی تخمک می‌رسند.
توده‌ای از سلول‌های کومولوس به تخمک آزاد شده از فولیکول تخمدان متصل است.
اسپرم باید سلول‌های کومولوس را به کمک آنزیم‌های مربوط به سلول‌ها هضم کند و از آنها بگذرد.
اسپرم به گیرنده‌های مخصوص روی زونا پلوسیدا (پوسته بیرونی تخمک) متصل می‌شود.
اسپرم پس از چند مرحله در پوسته تخمک نفوذ می‌کند و در نهایت به غشاء بیرونی تخمک (اولما) متصل می‌شود که دقیقاً داخل پوسته بیرونی قرار دارد.
سپس سر اسپرم محتویات اسپرم را در مرکز تخمک آزاد می‌کند.
مهم‌ترین چیزی که اسپرم با خود می‌آورد 23 کروموزوم است.
فرایند لقاح تخمک و اسپرم حدود 24 ساعت طول می‌کشد. سطح تخمک پس از نفوذ اسپرم در آن به گونه‌ای تغییر می‌کند که مانع ورود اسپرم دیگر می‌شود. عمل لقاح آرایش ژنتیکی جنین از جمله جنسیت آن را کامل می‌کند.
شروع تقسیم سلولی
فرایند سریع تقسیم سلولی بلافاصله پس از بارور شدن تخمک شروع می‌شود. تخمک بارور شده لوله فالوپ را ترک می‌کند و سه تا چهار روز بعد از عمل لقاح زن و مرد وارد رحم می‌شود. بارداری خارج از رحم یا اکتوپیک عارضه‌ای نادر و پی‌آمد وضعیتی است که تخمک بارور شده به نحو مناسب وارد رحم نمی‌شود. حاملگی خارج از رحم سلامت مادر را به شدت به خطر می‌اندازد.